اعتکاف ؛ بزم یاران

ستایش پروردگار

خدایا «آن کس که در توصیف پدیده‏ای با شکل و اندازه مشخص درمانده باشد، از وصف پروردگارش ناتوان‏تر و از شناخت خدا دورتر است». پس چه خوب که «تو مرا بر خود راهنمایی کردی و به سوی خود فراخواندی و اگر تو نبودی، هرگز نمی‏دانستم که پروردگارم کیست». بار خدایا! اگر همه عمر سپاس تو را بگویم، هرگز نمی‏توانم حتی ذره‏ای از حق همین یک موهبت تو را ادا کنم، چه رسد به نعمت‏های تمام ناشدنی که همواره به من احسان می‏کنی. خدایا! تو را سپاس می‏گویم به خاطر راه‏هایی که فرارویم روشن ساختی؛ راه‏هایی که مرا به تو می‏رساند. پروردگارا! چگونه و با کدام زبان بستایمت، که به من قدرت انتخاب و بینشی دادی، تا بتوانم بین همه کس، هم صحبتیِ تو را برگزینم و از میان مکان‏های گوناگون، در سرای تو مسکن گزینم و بین همه کارها، به اعتکاف، کاری که تو فرمانم دادی، بپردازم.

بهار عبادت

روایات بسیاری در فضیلت و شرافت ماه‏های رجب، شعبان و ماه مبارک رمضان آمده است؛ چنان‏که آنها را «فصل عبادت» می‏نامند. در این ماه‏های بزرگ، نماز، روزه، ذکر، دعا، استغفار و دیگر عبادت‏ها، بیش از ماه‏های دیگر سفارش شده است. از همین رو، مسلمانان در این ماه‏ها، زمان بیشتری را به عبادت اختصاص می‏دهند و به برکت آن، لطافتی در روح مردم پدید می‏آید؛ حالتی که آنها را از انجام دادن رفتارهای ناپسند باز می‏دارد. آمار نیز هر ساله نشان می‏دهد در جوامع اسلامی، ناهنجاری‏های اجتماعی در این ماه‏های شریف و بافضیلت کمتر می‏شود و نیکوکاری به اوج می‏رسد.

روزه ماه رجب

در بین عبادات، روزه موقعیتی ویژه دارد؛ چنانکه سپر آتش نامیده می‏شود و خداوند آن را به خود اختصاص داده و وعده پاداشی تصور ناشدنی برای آن داده است. در بین روزه‏های مستحبی، بر روزه ماه رجب تأکید شده و در خود ماه رجب نیز، روزه روزهای اعتکاف، یعنی روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم این ماه بیشتر سفارش شده است. پیامبر اعظم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏فرماید: «ماه رجب، ماه بزرگ خداست و ماهی در حرمت و فضیلت به آن نمی‏رسد. رجب ماه خداست. کسی که یک روز از ماه رجب را روزه بدارد، مستوجب خشنودی بزرگ خدا می‏شود و غضب الهی از او دور و دری از درهای جهنم بر روی او بسته می‏گردد». نیز از آن حضرت است که: «هر کس سه روز از وسط ماه رجب را روزه بدارد و در شب‏هایش به نماز شب قیام کند، جز با توبه نصوح از دنیا رحلت نمی‏کند».

اعتکاف در ماه رجب

یکی از اعمال مستحب در ماه رجب، اعتکاف است. مسلمانان روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه رجب، در مساجد جامع گرد هم می‏آیند و برای نزدیکی به خدا، به مدت سه روز با رعایت آداب و احکام خاص، به عبادت می‏پردازند. اعتکاف، تجلی خداپرستی است و همه جلوه‏های عبادت، مانند نماز، روزه، شب زنده‏داری، تلاوت قرآن، نماز شب، ذکر، دعا و مناجات در آن خلاصه شده است. اعتکاف، نوعی سیر و سلوک و سیاحتی عرفانی است که از گذر آن، زمینه رشد معنوی و کمالات اخلاقی در انسان فراهم می‏شود.

فرصت ارزشمند اعتکاف

حضرت علی علیه‏السلام درباره فرصت‏ها در عبارتی پرمعنا فرمودند: «سستی پس از به دست آوردن فرصت، از بی‏خردی است». خداوند حکیم بنابه اقتضای حال انسان، فرصت ویژه اعتکاف را در اختیار او قرار داده است تا آدمی از عذاب جهنم برهد و به بهشت راه یابد. در این میان، برخی از مردم با دوراندیشی، زیرکانه این وقت باارزش را گرامی می‏دارند و از این فرصت پر ارزش، استفاده فراوان می‏کنند. آنها حتی اگر نتوانند در مساجد حضور یابند، هر جا باشند، این روزها و ساعت‏های مهم را از دست نمی‏دهند و عزیز می‏شمارند.

حقیقت اعتکاف

اعتکاف، نوعی ریاضت و محدود ساختن خود است. تمرین رها کردنِ دنیا، بریدن از خود، خانواده و خویشان و دل‏کندن از علاقه‏های قلبی و لذت‏های نفسانی است. اعتکاف، گریزی از غفلت‏زدگی و خمودگی، به هوشیاری، نشاط، تحرک و امید است. اعتکاف، گریختن از اندوهِ گناه و اضطرابِ نافرمانی و فرار از آتش جهنم و رنج دوزخ است. اعتکاف، پناه بردن به حریم امن الهی و سرزمین عفو و رحمت و مهر است؛ آنجا که خداوند بنده‏نواز، آغوش گشوده تا گمشده خویش را در آغوش گیرد و این مهمان بیمناک و خسته را، در کنار خود به آرامش و امنیت برساند و برای طاعت و عبادت و استقامت در ادامه زندگی، جانی تازه بخشد.

راز اعتکاف

انسان‏ها در طول زندگی، گاه به تنهایی و زمانی به حضور در اجتماع نیاز دارند تا هر یک، توانایی‏ها و استعدادهای خود را به عرصه عمل برسانند و با کار و تلاش در کنار یکدیگر، چرخ سنگین زندگی جمعی را به پیش ببرند و به رشد برسند. به تنهایی نیز نیازمندند تا هم با خدای خود خلوت کنند و خلأ ارتباط با او را در وجودشان پر کنند و هم در اندیشه، اخلاق و رفتارشان بازنگری و نتایج تلاش‏های خود را ارزیابی کنند تا با شناخت کاستی‏ها، به خودسازی بپردازند و به رشد و تکامل نزدیک شوند.

راز آفرینش

پرستش، حقیقت دنیا و نیاز ذاتی انسان است. خداوند در قرآن کریم، عبادت را هدف آفرینش بیان می‏کند و می‏فرماید: «من جن و انس را نیافریدم، جز برای اینکه عبادتم کنند». بدین ترتیب، برای تکامل انسان و نزدیک شدن به خدا و نیز بر اساس نیازهای روحی آدمی، عبادت‏های گوناگونی به صورت مقررات دینی تعیین شده است. به فرموده امام علی علیه‏السلام : «رضایت خدا را جز با عبادت او نمی‏توان به دست آورد». بنابراین، هر کس بخواهد به خدا نزدیک شود و رضای او را به دست آورد، راهی جز عبادت ندارد. اعتکاف، فرصت خوبی برای پیمودن راه عبادت و رسیدن به خداست. شخص معتکف می‏تواند با سه روز عبادت پی در پی؛ عشق و بندگی خود را به پروردگارش ثابت کند و مورد لطف و مهر او قرار گیرد.

برترین عبادت در اعتکاف

اعتکاف، فرصت و فراغتی نیکو برای اندیشیدن و بیدار ساختن دل است. حضرت علی علیه‏السلام درباره تفکر کردن می‏فرماید: «اندیشیدن، انسان را به نیکی و انجام آن می‏کشاند». امام رضا علیه‏السلام نیز در این‏باره فرمود: «عبادت به نماز و روزه بسیار نیست؛ عبادت یعنی اندیشیدن در امر خدای عزوجل». اهمیت و ارزش تفکر در این است که گاه یک ساعت اندیشیدن، موجب توبه از گناهان و عبادت تمام عمر می‏شود. هنگامی که انسان درباره خدا و قدرت او فکر کند، می‏فهمد که چنین قدرتی می‏تواند دوباره بشر را زنده کند و از او حساب بکشد. وقتی زود گذشتن و فنای دنیا را درک کند، از حرص و طمع و ستم و افزون‏طلبی‏اش کاسته می‏شود. هنگامی که حکمت معارف و دستورات الهی و نتیجه پاداش نیکوکاری را بداند، به واجبات و مستحبات عمل می‏کند و همواره به کارهای نیک و خدمت به خلق می‏پردازد و همه اعمالش با معرفت و نورانیت قلب همراه می‏شود.

اعتکاف؛ دادگاه نفس

یکی از ابعاد معنوی اعتکاف، محاسبه نفس است. اعتکاف، فرصتی برای مرور نامه اعمال و محلی مناسب برای بررسی گفتار و رفتار گذشته است تا انسان اعمال خود را که تنها یار و همراه مجسم او تا روز قیامتند، بسنجد و هر آنچه را تاکنون از او سرزده، محک بزند و خود را برای روزی که ذره ذره اعمال نیک و بد را حساب و کتاب می‏کنند، آماده سازد.
یکی از عارفانِ نامی دراین‏باره چنین گفته است: «اگر تاجر هر چند وقت یک‏بار به حساب خود نرسد و دخل و خرج خود را موازنه نکند و سود و زیان خود را مقابله نکند و محاسبه کارکنان و شرکای خود را نجوید، در اندک وقتی همه سرمایه‏اش بر باد می‏رود. پس آدمی نیز اگر هر چند وقت یک مرتبه به محاسبه اعمال اعضا و جوارح خود نپردازد و طاعات و حسنات خود را موازنه نکند و سود و زیان عمر خود را که سرمایه اوست ملاحظه ننماید، عاقبتِ امر او، به هلاکت منجر می‏شود».

اعتراف در اعتکاف

اعتراف به بزرگی، قدرت و نعمت‏های فراوان خداوند بی‏نیاز و اقرار به ضعف و بی‏مقداری انسان و در عین حال گستاخی و جسارت او در گناه و نافرمانی، احساس شرمندگی و سرافکندگی و حالت فروتنی و خشوع در فرد پدید می‏آورد و قدرشناسی و سپاس‏گزاریِ او را بیشتر می‏کند.
اعتکاف، جایگاه خوبی برای اعتراف است. در این میان، دعاهای معصومان که زیباترین ارتباط عاشقانه هستی و از زبان متعالی‏ترین و برجسته‏ترین انسان‏ها خطاب به پروردگار است، نمونه‏ای از زیباترین و کامل‏ترین اعتراف‏ها را به نمایش می‏گذارد. این کلمات، چگونگی سخن گفتن با پروردگار بزرگ را آموزش می‏دهد و ما را در ارائه اعترافی کامل و بی‏کم و کاست، راهنمایی می‏کند.
امام باقر علیه‏السلام در این‏باره می‏فرماید: «به خدا سوگند از گناه نجات نیابد، جز کسی که [در نزد خدا [بدان اعتراف کند». نیز در روایت دیگری از ایشان آمده است: «خداوند از مردم جز دو فضیلت نخواسته است: یکی اعتراف به نعمت‏های او تا نعمت را برایشان بیفزاید و دیگری اعتراف به گناهان تا آنها را برای ایشان بیامرزد».

توبه در اعتکاف

توبه، یکی از اعمال مهم اعتکاف است. معمولاً شخص معتکف پس از دعا و اقرار و اعتراف، آمادگی و حال توبه را پیدا می‏کند و به آن توفیق می‏یابد. به ویژه وقتی دعاهای معصومان بر زبان او جاری می‏گردد که وضع و حال انسان ناتوان، ولی گستاخ را به زیبایی تمام تشریح کرده‏اند، حالت توجه و حضور قلب معتکف بیشتر می‏شود. به همین دلیل، با تضرع و زاری، اشک ندامت می‏ریزد و زبان به توبه می‏گشاید و با عزم بر ترک عصیان، در پی جبران و تلافی برمی‏آید. قرآن کریم در سوره فرقان چنین بشارت می‏دهد: «آنان که توبه کنند و ایمان آورند و کردار شایسته کنند، پس خداوندِ آمرزنده و مهربان، بدی‏هایشان را به خوبی تبدیل کند». همچنین در روایتی از امام صادق علیه‏السلام نقل شده است: «خدای عزوجل به توبه بنده مؤمنش شاد می‏شود».

روزهای بازگشت

یکی از آثار مهم اعتکاف، بازگشت به خدا و معنویت و انس با خالق یکتاست. وقتی انسان در اعتکاف، سه شبانه‏روز از آلودگی گناهان و گرفتاری‏های دنیا دور می‏شود، از همه لذت‏های دنیا قطع علاقه می‏کند و در مکانی مقدس، به مناجات با خدای خود مشغول می‏شود، به عالم حقیقت پرواز می‏کند و خیلی زود با آن خو می‏گیرد. بی‏گمان این انس و الفت، پس از اعتکاف نیز تداوم می‏یابد. هنگامی که انسان در اعتکاف لذت عبادت خدا را بچشد، دیگر دنیای فانی و همه هست و نیست آن در نظر او بی‏ارزش می‏شود و پس از اعتکاف هم، هیچ‏چیز او را از ارتباط با خدا بازنمی‏دارد.

آثار روحی اعتکاف

ارتباط با خدا و یاری‏خواهی از او، آثار عمیقی در روحیه و حتی توان جسمی انسان می‏گذارد. هنگامی که انسان با خالق یکتا و قدرت بی‏پایان هستی ارتباط و اتصال پیدا می‏کند، گویی از قدرت و نیروی او به انسان منتقل می‏شود و آدمی چنان قدرتی می‏یابد که می‏تواند کوه مشکلات و ناملایمات زندگی را درهم بشکند و به دیگران نیز در حل مشکلاتشان یاری برساند.
ارتباط و پیوند با خدا، سبب سبک شدن و تخلیه روحی و روانی انسان می‏شود و به او آرامش عمیق و پایداری می‏دهد. بدین ترتیب، معتکف پس از اعتکاف، با روحیه‏ای قوی و اخلاقی گشاده، در کانون گرم خانواده و اجتماع به کار و کوشش خود ادامه می‏دهد.

فرصت انتخاب دوست

اعتکاف، محل اجتماع مؤمنان خداترس و انسان‏های برجسته‏ای است که برای طاعت خداوند متعالی گردهم آمدند. از فواید و برکات اعتکاف، هم‏نشینی با این افراد است که زمینه دوستی با آنان را فراهم می‏آورد. اعتکاف، این امکان را به ما می‏دهد که از میان عالمان، استادان، وارستگان و دینداران معتکف، هم‏نشینانی خوب و دوستانی شفیق برای خود در کار دنیا و آخرت برگزینیم که هم در دین و هم در اعتقاد با آنها همسانی داریم.

یاد مرگ

خداوند مهربان با برقراری سنت اعتکاف، زمینه‏ای برای بندگان آماده کرده تا آنها را از پاداش اخروی و بهره‏های فراوان دنیوی برخوردار کند. معتکف نیز می‏تواند به تناسب تلاش و همت خود، از این موقعیت خاص استفاده کند، دنیای خود را بسازد و سرای جاویدان آخرت را آماده کند. یکی از راه‏هایی که ما را در استفاده کامل‏تر و بهتر از این عبادت یاری می‏کند و حالت توجه و حضور قلب در ما به وجود می‏آورد، یاد مرگ و عبرت گرفتن از مردگان است. یاد آنها که روزگاری با ما یا مانند ما زندگی کردند و با دنیا انس گرفتند، کسانی که مرگ به مهلتشان پایان داد و چه بسا اکنون آرزو می‏کنند لحظاتی از این فرصت به آنها بازگردانده شود. اما افسوس که «اکنون نه قدرت دارند از اعمال زشت خود دوری کنند و نه می‏توانند عمل نیکی بر نیکی‏های خود بیفزایند».

پایان خوش اعتکاف

روزهای اعتکاف چه زود می‏گذرد و مانند همه فرصت‏ها به پایان می‏رسد. هر سال در آغاز روزهای اعتکاف، هزاران عاشق با اشتیاقی وصف‏ناشدنی، دعوت حق را پاسخ می‏دهند و به ضیافت خدا می‏روند و در محضر او حاضر می‏شوند. آنها با کوششی ستودنی، حق بندگی را ادا می‏کنند، با عبادات خالصانه خود پله پله بالا می‏روند و خود را از خاک به افلاک می‏رسانند و در بهشت خلوت یار، مورد تکریم خداوندگار قرار می‏گیرند. سرانجام در پایان اعتکاف، با گفتار شایسته، کوشش پذیرفته، عمل بالا رفته، دعای مستجاب شده و گناهان آمرزیده، سرافراز و سربلند از اعتکاف بیرون می‏آیند و چون کودکی معصوم، از هر گناهی پاک می‏شوند.
برگرفته از : گلبرگ :: مرداد 1385، شماره 77
منیع : http://www.hawzah.net
/خ